बजेटले नचिनेको पर्यटन दशकलाई कसरी अघि बढाउला नयाँ सरकारले ?

टुरिजमफेस
काठमाडौं । नेकपा एमाले र नेपाली कांग्रेस गठबन्धनको सरकार पूर्णता पाउने क्रममा छ । एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली सपथग्रहणलगत्तै मन्त्रिपरिषद् गठनको तयारीमा छन् । र, यतिबेला पर्यटन मन्त्री को बन्ला भन्ने चर्चा व्यापक छ । दुई दलबीच पर्यटन मन्त्रालयको जिम्मेवारी भने कांग्रेसका मन्त्रीले पाउने सहमति भएको छ ।

सोही सहमति अनुसार पर्यटन मन्त्रालय कांग्रेस सांसदले पाउने भए पनि पर्यटन क्षेत्रमा कसरी सुधारका काम होला भन्ने चर्चा पनि उत्तिकै छ । सरकारले २०७९ असोज ७ गतेको मन्त्रिपरिषद बैठकबाट २०२३–२०३२ लाई पर्यटन दशक मनाउने निर्णय गरेको थियो । त्यसका लागि नयाँ योजना ल्याएर तदारुकताका साथ काम गर्नुपर्ने हुन्छ । सोही निर्णय अनुसार २०८० जेठ १५ गते जारी भएको चालु आर्थिक वर्ष २०८०÷८१ को बजेटले पर्यटनलाई प्राथमिकता दिने प्रयास पनि ग¥यो । उक्त वर्षको बजेटले ‘नेपालको प्राकृतिक, धार्मिक, ऐतिहासिक तथा सांस्कृतिक सम्पदा लगायत पर्यटकीय स्थल र सेवाको अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा सघन प्रचार प्रचार गर्ने घोषणा गर्दै सन् २०२३–२०३२ लाई पर्यटन दशक मनाउने निर्णय समेत गरेको थियो । तर आर्थिक वर्ष २०८१÷८२ को बजेटले भने पर्यटन दशकलाई सम्बोधन नै गरेको छैन । पर्यटन मन्त्रालयका अनुसार पर्यटन दशकको योजना र कार्यक्रम प्रस्ताव भएको भए पनि बजेटमा के कारणले सम्बोधन भएन भन्ने विषयमा यकिन छैन ।
सरकारले घोषणा गरेको पर्यटन दशक अनुसार २०३५ मा वार्षिक ३५ लाख पर्यटक भित्र्याउने महत्वकांक्षी योजनासमेत अगाडि सारिएकै छ । पर्यटन बोर्डका पूर्व सीईओ प्रचण्डमान श्रेष्ठको संयोजकत्वको उक्त अध्ययन समितिले दिएको सुझाव अनुसार सरकारले पर्यटन दशकको रणनीतिक योजना कार्यान्वयन गर्न नसकेको देखिन्छ । पर्यटन दशक घोषणा भइसकेपछि यसको लक्ष्य पूरा गर्न पर्यटनको संघीय संरचनामा सुधार गर्नुपर्ने, यसअघि २०२० को आएको अवधारणालाई दीर्घकालीन रणनीतिका रुपमा अगाडि बढाउनुपर्ने, पर्यटनलाई राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको प्रमुख क्षेत्रको रुपमा विकास गर्नुपर्ने हुन्छ । पर्यटनमा नयाँ रोजगारी अवसरको सिर्जना गर्नुपर्ने, पर्यटकी पूर्वाधारको क्षमता बढाउनुपर्ने, पर्यटन पूर्वाधारको योजनालाई विविधिकरण गर्नुपर्ने, नयाँ विमानस्थल, नयाँ बजार र नयाँ उमेर समूहलाई पर्यटनको कनेक्टिभिटीसँग जोड्नुपर्नेसहितका कार्यक्रमलाई अगाडि सार्नुपर्ने सुझाव पनि समितिले दिएको छ ।
पर्यटन दशकको अवधारणापत्रका एक सदस्यका अनुसार सरकारले यो प्रतिवेदन लागू गरेको अवस्थामा साँच्चै पर्यटन क्षेत्रको मुहार फेरिने अवस्था हुन्छ । प्रतिवेदनको निष्कर्ष अनुसार पर्यटक दशक सफल कार्यान्वयन हुँदा ३५ लाख पर्यटक वार्षिक भित्रने, पर्यटकको दैनिक खर्च १२५ डलर पुुग्ने, जीडीपीमा पर्यटनको योगदान १० प्रतिशत पुग्ने, पर्यटन क्षेत्रले १० लाखलाई प्रत्यक्ष रोजगारी दिने, पर्यटनमा लगानी बढ्ने र हवाइ यातायातको सञ्चालन पनि विस्तार हुँदै जाने उल्लेख छ । पर्यटन दशक अनुसारका रणनीक योजना पूरा गर्दै जाने हो भने नेपालले वार्षिक १५ प्रतिशतका दरले मात्रै बृद्धि गर्दै जाँदा पनि अगामी १० वर्षमा पर्यटक आगमनको संख्या ३५ लाख लाघ्ने उल्लेख छ । हाल नेपालमा प्राकृति बृद्धिदरका आधारमा आएका पर्यटक वार्षिक १० प्रतिशत रहेको छ । पर्यटन दशकले गर्ने योगदानलाई जोड्दा वार्षिक १५ प्रतिशत पर्यटक बढाउन सकिने दाबी सरकारी निकायकै छ ।
सरकारले कुनै कार्यक्रम र रणनीतिक योजनाविना नै अपेक्षा अनुसार पर्यटक भित्रिनसक्ने अवस्था भने देखिँदैन । हाल १० लाख पर्यटक आइरहेको र पर्यटन दशकको योजनाले सन् २०२४ मा १२ लाख मात्रै भित्र्याउने उद्देश्य राखेको छ भने सरकारले १६ लाखको महत्वकांक्षी योजना अगाडि सारेको छ । पर्यटन प्रवद्र्धनका लागि छिमेकी मुलुकलाई प्राथमिकता दिने, निजी क्षेत्रको सहकार्यमा विभिन्न गतिविधि अगाडि बढाउने भन्ने उल्लेख गरेको छ । नयाँ पर्यटन मन्त्रीका लागि पर्यटन दशकलाई कार्यान्वयनमा ल्याउन सक्नु चुनौती देखिन्छ ।