मुक्तिनाथ–तेताङ चक्रपथः तीर्थ, साहस र संस्कृति जोड्ने नयाँ पर्यटन नक्सा

मुक्तिनाथ–तेताङ चक्रपथ सडक निर्माणसँगै मुस्ताङको पर्यटन कथामा नयाँ अध्याय थपिँदैछ—जहाँ यात्रा केवल गन्तव्यसम्म पुग्ने माध्यम होइन, आफैंमा एउटा अनुभव बन्ने तयारीमा छ।

 मुक्तिनाथः आस्थाको केन्द्र, पर्यटनको धरोहर

मुक्तिनाथ मन्दिर हिन्दु धर्मावलम्बीका लागि ‘मोक्ष स्थल’ हो भने बौद्ध समुदायका लागि ‘चुमिग ग्यात्सा’ अर्थात् सयौँ पानीका धारा बग्ने पवित्र स्थल। ३,७१० मिटर उचाइमा अवस्थित यो मन्दिर संसारकै उच्च स्थानमा रहेका तीर्थस्थलमध्ये एक हो।

हरेक वर्ष भारत, नेपाल, श्रीलंका, थाइल्यान्ड, जापान, चीन र युरोपका हजारौँ पर्यटक यहाँ पुग्छन्। तीर्थसँगै साहसिक पर्यटन, ट्रेकिङ, मोटरसाइकल यात्रा र फोटोग्राफीका लागि मुक्तिनाथ आकर्षणको केन्द्र बन्दै गएको छ।

तर, वर्षौँदेखि मुक्तिनाथ दर्शनपछि माथिल्लो मुस्ताङ जान चाहने पर्यटक र स्थानीयका लागि एउटै समस्या रहँदै आएको थियो—घुमाउरो र लामो यात्रा।

 पुरानो यात्रा, नयाँ बाध्यता

मुक्तिनाथबाट माथिल्लो मुस्ताङ पुग्न पर्यटकहरू प्रायः कागबेनी झर्नुपर्ने बाध्यतामा थिए। कागबेनी–खिङ्गा हुँदै पुनः उकालो लाग्नुपर्ने यो यात्रा समय, लागत र थकानका हिसाबले चुनौतीपूर्ण थियो।

स्थानीय बासिन्दाका लागि त झन् दैनिक आवागमन कठिन थियो। छुसाङ, झोङ, पुडाक र तेताङका नागरिकलाई सामान्य कामका लागि पनि लामो दूरी तय गर्नुपर्थ्यो। यही समस्याको समाधान खोज्दै जन्मिएको हो—मुक्तिनाथ–तेताङ चक्रपथ सडक योजना।

चक्रपथ सडकः अवधारणा र उद्देश्य

गण्डकी प्रदेश सरकारअन्तर्गत भौतिक पूर्वाधार विकास तथा यातायात मन्त्रालयले अघि बढाएको मुक्तिनाथ–तेताङ चक्रपथ सडक केवल एउटा सडक आयोजना होइन, यो मुस्ताङको पर्यटन संरचना परिवर्तन गर्ने रणनीतिक परियोजना हो।

१० किलोमिटर लामो यो चक्रपथले वारागुङ मुक्तिक्षेत्र गाउँपालिकाका वडा १, २, ३ र ४ लाई आपसमा जोड्नेछ। मुक्तिनाथ–पुराङ हुँदै झोङदेखि तेताङसम्म फैलिएको यो मार्ग वैकल्पिक पर्यटन कोरिडोरका रूपमा विकास हुँदैछ।

 निर्माणको अवस्था र प्राविधिक पक्ष

२०८१ साल साउन २९ गते ७ करोड १ लाख ५६ हजार रुपैयाँ लागतमा निर्माण कम्पनीसँग ठेक्का सम्झौता गरिएको थियो। छ मिटर चौडाइको सडक निर्माणलाई दुई वर्षभित्र सम्पन्न गर्ने लक्ष्य छ।

पूर्वाधार विकास कार्यालयका अनुसार कुल १० किलोमिटरमध्ये ६.५ किलोमिटर नयाँ ट्रयाक खोल्ने र ३.५ किलोमिटर सडक स्तरोन्नति गर्ने योजना छ। चालु आर्थिक वर्षको पाँच महिनामै ३९ प्रतिशत भौतिक प्रगति हासिल भइसकेको छ।

गत असोजको वर्षाले केही स्थानमा क्षति पुर्‍याए पनि मर्मतसम्भारसहित निर्माण कार्य निरन्तर जारी छ।

 तीर्थ पर्यटनमा गुणात्मक सुधार

मुक्तिनाथ–तेताङ चक्रपथ पूरा भएपछि तीर्थयात्रीका लागि यात्रा छोटो, सहज र सुरक्षित हुनेछ।

विशेष गरी वृद्ध, बालबालिका र अशक्त तीर्थयात्रीका लागि घुमाउरो बाटोको झन्झट हट्नेछ। मुक्तिनाथ दर्शनपछि तेताङ हुँदै माथिल्लो मुस्ताङ पुग्न सकिने भएपछि तीर्थ यात्रा ‘वन–वे’ अनुभवमा सीमित रहने छैन।

यसले धार्मिक पर्यटनको बसाइ अवधि (length of stay) बढाउने पर्यटन व्यवसायीहरूको विश्वास छ।

 साहसिक पर्यटनको नयाँ गन्तव्य

मुस्ताङ मोटरसाइकल र अफरोड साहसिक यात्राका लागि विश्वमै चर्चित गन्तव्य हो। मुक्तिनाथ–तेताङ चक्रपथ खुल्दा मोटरसाइकल टुर, साइकल टुर, फोर–ह्वील एड्भेन्चर र ओभरल्याण्ड टुरका नयाँ रुट खुल्नेछन्।

हिमाल, चट्टानी पहाड, तिब्बती मरुभूमि जस्तो भूगोल र परम्परागत गाउँबस्ती—यी सबै एकै यात्रामा अनुभव गर्न सकिने भएकाले यो मार्ग ‘एक्सपेरियन्सियल टुरिज्म’ का लागि आदर्श बन्नेछ।

 स्थानीय संस्कृति र समुदायमा प्रभाव

तेताङ, झोङ, पुडाक र छेङ्गुर गाउँ केवल बस्ती होइनन्—यी मुस्ताङको जीवित संस्कृति हुन्। तिब्बती–बौद्ध परम्परा, गुम्बा, चोर्तेन, परम्परागत घर र जीवनशैली यहाँको पहिचान हो।

सडकसँगै यी गाउँहरू पर्यटन नक्सामा जोडिँदा होमस्टे, स्थानीय खाना, हस्तकला, लोकनृत्य र पर्व–उत्सवले नयाँ जीवन पाउने अपेक्षा गरिएको छ।

स्थानीय युवाहरू वैदेशिक रोजगारीको सट्टा आफ्नै गाउँमा पर्यटन व्यवसायमा संलग्न हुने सम्भावना बढ्ने देखिन्छ।

 महिला र पर्यटन अर्थतन्त्र

मुस्ताङका होमस्टे र स्थानीय होटलहरूमा महिलाको भूमिकाले विशेष महत्व राख्छ। सडक खुलेपछि महिला उद्यमशीलता विस्तार हुने अपेक्षा गरिएको छ—स्थानीय परिकार, अर्गानिक उत्पादन, हस्तकला र सांस्कृतिक कार्यक्रममार्फत।

पर्यटनसँगै महिलाको आर्थिक पहुँच बढ्दा सामाजिक सशक्तीकरणमा पनि योगदान पुग्ने विज्ञहरू बताउँछन्।

 वातावरणीय चुनौती र जिम्मेवारी

हिमाली क्षेत्रमा सडक निर्माणसँगै वातावरणीय जोखिम पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण विषय हो। भूस्खलन, जलस्रोत संरक्षण, वनस्पति र जैविक विविधताको संरक्षण चुनौतीका रूपमा देखिन्छन्।

यसैले स्थानीय तह र सरोकारवालाहरू वातावरणमैत्री निर्माण, ढलान व्यवस्थापन र दीर्घकालीन पर्यटन योजना आवश्यक भएकोमा जोड दिन्छन्।

 मुस्ताङ पर्यटनको भविष्य

मुक्तिनाथ–तेताङ चक्रपथ केवल सडक होइन—यो मुस्ताङको पर्यटन रणनीतिको मेरुदण्ड बन्ने सम्भावना बोकेको परियोजना हो।

यो सडक पूरा भएपछि मुक्तिनाथ–माथिल्लो मुस्ताङ यात्रा एउटा ‘सर्कुलर टुर’ बन्नेछ, जहाँ पर्यटक फर्किन एउटै बाटो प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यता रहने छैन।

यसले मुस्ताङलाई नेपालकै सबैभन्दा आकर्षक धार्मिक–साहसिक–सांस्कृतिक पर्यटन गन्तव्यका रूपमा स्थापित गर्ने विश्वास गरिएको छ।